ΤΙΜΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ

«Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο», μια ελληνική παροιμία που επιβεβαιώνει την εξαίρεση του κανόνα, διότι κατά τ’ άλλα, οι ελληνικές παροιμίες φημίζονται για τη θυμοσοφία τους. Στην περίπτωση των παιδιών-και όχι μόνο,- κάθε είδους τιμωρητικές πράξεις προσφέρουν μονάχα εικονική συμμόρφωση, φόβο, θυμό, μίσος και πόνο στα παιδιά και δημιουργούν ενήλικες με απωθημένα, οργή και εκδικητικά βίαια ένστικτα. Εν ολίγοις, κάθε άλλο παρά διδακτικές ή παραδειγματικές είναι. 

Όταν ο γονέας πιστεύει πως τιμωρώντας ένα παιδί και στερώντας του κάτι που αγαπά, για παράδειγμα τη συμμετοχή σε ένα αθλητικό πρόγραμμα, θα το συνετίσει, κερδίζει τη συμμόρφωση του παιδιού, όμως αυτή η συμμόρφωση είναι όπως λέγεται στην κοινωνική ψυχολογία, μια «εξωτερική συμμόρφωση», μια εξαναγκαστική συμμόρφωση, στην οποία συναινεί  το  παιδί χωρίς τη βούλησή του. Αυτός ο τρόπος διαπαιδαγώγησης που ονομάζεται «εξουσιαστική πειθαρχία» προάγει σχέσεις εξουσίας και συμβιβασμού. Το παιδί αναπτύσσει αρνητικά συναισθήματα και χάνει τον αυθορμητισμό του. Μαθαίνει να αναπτύσσει στρατηγικές αντίστασης, εχθρότητας, απόσυρσης, επιθετικότητας και εκδίκησης, επιβολής, εξαπάτησης και υποταγής.  Η τιμωρία και η στέρηση αγαπημένων συνηθειών, βεβαίως, είναι μια εύκολη λύση για τον γονέα, όμως δεν είναι μια καλή λύση, μια διδακτική λύση που θα μυήσει το παιδί στη συνέπεια, στην ανάληψη ευθύνης και στον αλληλοσεβασμό. 

Πολλές φορές απορημένοι γονείς με ρωτούν: «μα πώς θα επιβάλω την πειθαρχία, χωρίς τιμωρία;».  Οι γονείς πρέπει και μπορούν να είναι αυστηροί σε περιπτώσεις που πρέπει να τηρηθούν απαρέγκλιτα τα όρια μιας επικίνδυνης και βίαιης συμπεριφοράς ή σε θέματα που άπτονται της ηθικής.  Γενικά όμως, πρέπει να τροφοδοτούν την αρχή της αυτοδιάθεσης που στηρίζεται στον σεβασμό για τον καθένα στην οικογένεια. Για να πιστέψει στην αξία των κανόνων ένα παιδί θα πρέπει να τους καταλάβει. Αυτό γίνεται με τη συζήτηση και τη λογική εξήγηση και φυσικά,  πρέπει να τίθενται  εξ’ αρχής  όρια,  τα οποία τοποθετούν τις συμπεριφορές όλων σε πλαίσια που διέπονται από σαφείς, ξεκάθαρους και κατανοητούς από όλους κανόνες,  προάγοντας τη διαπροσωπική αρμονική συμβίωση. Τα όρια βοηθούν κάθε παιδί να κατανοήσει την ορθή έκφραση της συμπεριφοράς και των συναισθημάτων.

Αυτό που προτείνει η επιστήμη της ψυχολογίας για την ορθή  διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού, βασίζεται στην άρτια διαπροσωπική επικοινωνία με το παιδί και στον αμοιβαίο σεβασμό, την αποδοχή των συναισθημάτων του, αλλά και των δικαιωμάτων του. Ο γονιός στοχεύει σε μια συνεργατική συμπεριφορά για την επίλυση των συγκρούσεων που ανακύπτουν. Στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, την ειλικρίνεια και προάγει τον αυτοέλεγχο της συμπεριφοράς. Αντικαθιστά τις τιμωρητικές συνήθειες με τις πράξεις της λογικής συνέπειας, που ορίζονται -όταν είναι εφικτό- από κοινού με το παιδί, δίνοντας του την επιλογή και την δυνατότητα της από κοινού συμμετοχής στις οικογενειακές αποφάσεις.  Οι λογικές συνέπειες που καθορίζονται μέσα σ’ ένα συλλογικό πνεύμα,  έχει αποδειχτεί ότι βοηθούν το παιδί να ωριμάσει και να αναλάβει  την ευθύνη των πράξεών του, να εσωτερικεύσει τους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς, να συμμορφωθεί αυτοβούλως (εσωτερική συμμόρφωση)  και να αναπτύξει την ηθική του.  Αυτές, βεβαίως, οι λογικές συνέπειες για να λειτουργήσουν, πρέπει να τηρούνται από όλους!

Συνεπακόλουθα, οι λύσεις που δίνει ένα παιδί για ζητήματα που προκύπτουν και το αφορούν προσωπικά, μπορεί να είναι άριστες για το ίδιο αλλά να μην… βολεύουν τον γονιό. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει ο ίδιος ο γονιός να κάνει την αυτοκριτική του. Θέλει το παιδί του να είναι αυτόνομο και χαρούμενο ή θέλει να είναι ένα βολικό παιδί, ένα πειθήνιο όργανο;

Στο παιδί που δεν του στερήθηκε η αγαπημένη του δραστηριότητα, γιατί έπρεπε να διαβάσει για τις πανελλήνιες εξετάσεις, αντ’ αυτού, του δόθηκε η επιλογή της δικής του πρότασης/λύσης ή του δικού του αυτό-προγραμματισμού, έχω διαπιστώσει και προσωπικά, πως δρα καταλυτικά και λειτουργεί  αποτελεσματικά στην ψυχοσύνθεση του. Αρχίζει δε, να ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη συνέπεια στα καθήκοντά του, σε αντιδιαστολή με ένα παιδί που ζει στη στέρηση και τις απαγορεύσεις.

Όμοια, ένας νέος αθλητής που ασχολείται με δραστηριότητες από τις οποίες αντλεί ικανοποίηση και χαρά,  ανταποκρίνεται άριστα στις υπόλοιπες ενασχολήσεις και τα καθήκοντά του. Μόνο τυχαία δεν είναι τα παραδείγματα άριστων μαθητών, οι οποίοι είναι και άριστοι αθλητές. 

Πριν στερήσει ή απαγορεύσει ο γονέας από το παιδί του μια ψυχαγωγική δραστηριότητα για χάρη των… μαθημάτων,  ας αναρωτηθεί μαζί με το παιδί, τι είναι καλύτερο, ας τολμήσει να αφήσει το παιδί του να αποφασίσει, θα διαπιστώσει ότι  τις περισσότερες φορές  ο τρόπος που σκέφτονται τα παιδιά είναι παροιμιώδης. 

Σοφία Ξυγαλά (πτυχιούχος ΤΕΦΑΑ, σύμβουλος ψυχικής υγείας)

(Πρώτη δημοσίευση στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών)