5 Αυγ 2020

ΟΙ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ


Με αφορμή το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊου, ένα φαινόμενο που μήνες τώρα μας απασχολεί σε παγκόσμια κλίμακα, αναδείχτηκαν στην κοινωνία ποικίλες αντιδράσεις των ανθρώπων στο δυσάρεστο αυτό φαινόμενο. Έφεραν στο προσκήνιο τους ασυνείδητους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας, με τους οποίους καταγράφει η ψυχαναλυτική θεωρία τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των ανθρώπων απέναντι στο άγχος, το πιο δυσάρεστο πρωταρχικό συναίσθημα της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και στη διατήρηση της αυτοεκτίμησης, προκείμενου να βρουν ανακούφιση.

Στην βρεφική μας ηλικία αναπτύσσουμε κάποιους αμυντικούς μηχανισμούς για να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας. Είναι ευεργετικοί, γι’ αυτό και στην ενήλικη ζωή εξακολουθούν να λειτουργούν προσαρμοστικά, αλλά καλούμαστε να τους διαχειριστούμε με έναν διαφορετικό τρόπο γιατί όταν χρησιμοποιούνται συνεχώς και αποτελούν το μοναδικό τρόπο για να διαχειριστούμε ή να αντιμετωπίσουμε μία στρεσογόνο κατάσταση αποδεικνύονται, στο τέλος, μη λειτουργικοί.

Η προτίμηση του κάθε ανθρώπου στην υιοθέτηση συγκεκριμένων αμυντικών μηχανισμών είναι αποτέλεσμα τεσσάρων παραγόντων: της ιδιοσυγκρασίας, των αρνητικών ψυχοπιεστικών παραγόντων της παιδικής ηλικίας, των αμυνών που του δίδαξαν οι «σημαντικοί άλλοι» (γονείς και κοντινά πρόσωπα) και τέλος, των  αποτελεσμάτων μετά την επιστράτευσή τους.

Κάποιοι από αυτούς τους αμυντικούς μηχανισμούς θεωρούνται ώριμοι γιατί τείνουν στην  εναρμόνιση με την πραγματικότητα ενώ κάποιοι άλλοι περισσότερο ανώριμοι, πρωτόγονοι, αρχαϊκοί καθώς δεν εξυπηρετούν μια ασφαλή αντιμετώπιση του άγχους. Στο άγχος που προκάλεσε σε όλους μας η πρόσφατη πανδημία, ο «παντοδύναμος έλεγχος» και η «άρνηση» είναι οι βασικοί αμυντικοί μηχανισμοί που υιοθετήσαμε.

Ο «παντοδύναμος έλεγχος» ανήκει στους πρωτόγονους αμυντικούς μηχανισμούς, είναι κυρίαρχος στα παιδιά που πιστεύουν ότι τα ίδια και οι γονείς τους είναι άτρωτοι και βιώνουν εξωπραγματικές φαντασιώσεις παντοδυναμίας, φυσιολογικές για την ηλικία τους. Οι ενήλικες που αρνούνται την ύπαρξη της πανδημίας, που πιστεύουν ότι είναι κατευθυνόμενη και υποκινούμενη, καταφεύγουν ασυνείδητα σ' αυτόν τον αμυντικό μηχανισμό για να νιώσουν ότι όλο αυτό το στρεσογόνο φαινόμενο μπορούν να το πολεμήσουν, να το νικήσουν, να το ελέγξουν. Νιώθουν ανώτεροι πνευματικά καθώς έχουν την διαίσθηση και την ευφυΐα να μπορούν να δουν πίσω από την κουρτίνα αυτό που δεν βλέπουν οι υπόλοιποι, τους οποίους θεωρούν τα πρόβατα της αγέλης. Ο καθένας από εμάς, που έχει κάποια στιγμή διαισθανθεί πως κάτι καλό θα συμβεί σε κάποιο τυχερό παιχνίδι ή σε ένα στοίχημα και στη συνέχεια κέρδισε, γνωρίζει πόσο θελκτική είναι η αίσθηση του «παντοδύναμου ελέγχου». Το ρητό του Πάολο Κοέλο, πως αν θέλεις κάτι πάρα πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί για να το αποκτήσεις, όλοι ξέρουμε πόσο μας ανακουφίζει συναισθηματικά και ψυχικά.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τον πρωτόγονο αμυντικό μηχανισμό της «άρνησης». Η «άρνηση» είναι κατ’ ουσίαν η ψυχική αδυναμία αποδοχής μια δυσάρεστης εξωτερικής πραγματικότητας και έχει τις ρίζες της στον εγωκεντρισμό του παιδιού: αν δεν το αποδεχτώ, δεν συμβαίνει ή ότι συμβαίνει είναι για το καλύτερο ή είναι θέλημα Θεού.

Όλοι μας, κάποια στιγμή, χρησιμοποιούμε τον «παντοδύναμο έλεγχο» και την «άρνηση». Εξάλλου, σε κάθε κρίση, έχουν καταγραφεί ιστορίες ανθρώπων, που έδρασαν ηρωικά σώζοντας άλλους ανθρώπους υιοθετώντας τους παραπάνω ασυνείδητους αμυντικούς μηχανισμούς. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στο γεγονός πως οι περισσότεροι από εμάς καταφέρνουμε να συμπληρώσουμε αυτούς τους αμυντικούς μηχανισμούς και με άλλους σύνθετους τρόπους χειρισμού του άγχους και της δυσάρεστης πραγματικότητας, κάτι που μας κάνει περισσότερο δεκτικούς και λειτουργικούς στην αγχώδη πραγματικότητα που βιώνουμε.

Κατανοώ απόλυτα ότι τα ΜΜΕ, όπως συμβαίνει συχνά, μπορεί να εκμεταλλεύονται τα δυσάρεστα φαινόμενα για ιδίων όφελος και σίγουρα η πανδημία αποτελεί θέμα για εκμετάλλευση και παραπληροφόρηση. Αυτό συμβαίνει πάντα στον κόσμο μας.

 Σαφώς και ο Π.Ο.Υ. υπέπεσε σε λάθη, σαφώς και αναδείχτηκαν οι ελλείψεις του συστήματος, σαφώς και φάνηκε πόσο γυμνή είναι παγκόσμια κοινότητα σε βιολογικά συμβάντα που θα όφειλε να έχει μεριμνήσει πώς να αντιμετωπίσει, σαφώς και αποκαλύφθηκαν οι αδυναμίες της κοινωνίας που έχουμε επιλέξει να ζούμε. Δεν είναι η πρώτη φορά που τα γεγονότα μας προλαβαίνουν. Γι αυτό και οφείλουμε να λειτουργούμε ως ενήλικες και να προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας όπως, ακριβώς, οφείλουμε να ασκήσουμε κριτική και να δράσουμε όταν θα έρθει η ώρα του απολογισμού και του καταμερισμού των ευθυνών.  Είναι σημαντικό να παραμείνουμε ορθολογιστές.

 

Σοφία Ξυγαλά

(καθηγήτρια φυσικής αγωγής, σύμβουλος ψυχικής υγείας)


Δεν υπάρχουν σχόλια: