OI «ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗΣ» ΜΙΑ ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ

Πριν είκοσι περίπου χρόνια, σε ένα άρθρο μου για την αληθινή ζωή της γκέισας και πώς οι Ιάπωνες προστάτεψαν τον ιερό, γι΄ αυτούς, θεσμό  από τους «αμερικάντσι» (αμερικάνους) μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, εκθείαζα τη βαθιά προσήλωση και πίστη τους στα έθιμα και την πατρίδα τους. Στο σημερινό άρθρο, επιθυμώ να κατονομάσω μια ντροπιαστική σελίδα της ιστορίας τους που έλαβε χώρα περίπου εκείνη την εποχή.

Γνωρίζουμε σήμερα, τις φρικαλεότητες των Ιαπώνων στην Κίνα και την Κορέα κατά την εισβολή τους εκεί και τις γενοκτονίες προς τον κινέζικο και κορεατικό πληθυσμό, με σκοπό την απόλυτη κυριαρχία του έθνους τους σε ολόκληρη την Άπω Ανατολή. Αποτελεί, ίσως, το πιο γνωστό σκοτεινό κεφάλαιο της ιστορίας τους. Η περίπτωση όμως των «γυναικών ανακούφισης»-όπως ονομάστηκαν κατ’ ευφημισμό-ήταν άγνωστη στον κόσμο, μέχρι πρότινος, όταν ο Ιάπωνας ιστορικός Γιοσίμι Γιοσιάκι βρήκε κάποια ντοκουμέντα που αποκάλυπταν μια πραγματική θηριωδία και καταβλήθηκε μια προσπάθεια, διεθνώς, για μια «δικαίωση» έστω και αργοπορημένα για τις χιλιάδες γυναίκες της Ασίας, που χαρακτηρίστηκαν σκανδαλωδώς,  «παράπλευρη απώλεια» πολέμου.

Το διαβόητο σύστημα σεξουαλικής διακίνησης της ιαπωνικής κυβέρνησης  ξεκίνησε το 1931 και διήρκεσε μέχρι το 1945. Περιλάμβανε κυρίως γυναίκες και ανήλικα κορίτσια από όλη την ιαπωνική αυτοκρατορία και τις κατεχόμενες περιοχές. Οι μελετητές πιστεύουν ότι το σύστημα στρατολόγησε 200.000 θύματα, αν και οι εκτιμήσεις περιλαμβάνουν ένα φάσμα από 20.000 έως σχεδόν 500.000 άτομα. Αιχμαλωτίστηκαν, απάχθηκαν, εξαπατήθηκαν και εξαναγκάστηκαν σε σεξουαλική υποτέλεια σε ιαπωνικούς στρατιωτικούς οίκους ανοχής, όπου βιάστηκαν συστηματικά και κακοποιήθηκαν από τους Ιάπωνες στρατιώτες. Προέρχονταν από την επικράτεια της Ανατολικής Ασίας (Φιλιππίνες, Μαλαισία, Ταϊβάν, Ινδονησία, Κίνα, κ.α.) ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα - 80% ή περισσότερο - προέρχονταν από την Κορέα.

Το 1990, γυναικείες ομάδες στη Ν. Κορέα ίδρυσαν  το ‘Κορεατικό Συμβούλιο για τις Γυναίκες που συντάχθηκαν για Στρατιωτική Σεξουαλική Σκλαβιά’. Το Συμβούλιο διεκδίκησε, μεταξύ άλλων, αποδοχή της ενοχής από την Ιαπωνία και οικονομική αποζημίωση για τα θύματα. Το 1991, μια ομάδα επιζώντων γυναικών, σπάζοντας δεκαετίες σιωπής, κατέθεσε ομαδική αγωγή κατά της ιαπωνικής κυβέρνησης για αποζημίωση λόγω παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ιαπωνική κυβέρνηση απέρριψε τις εκκλήσεις για αποζημίωση.

Το 1992, ο Ιάπωνας ακαδημαϊκός ιστορικός, Γιοσίμι Γιοσιάκι, δημοσίευσε τα ευρήματά του με τεκμηριωμένα στοιχεία τα οποία αποδείκνυαν πως ο Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός Στρατός συμμετείχε τόσο στην ίδρυση όσο και στη λειτουργία «στρατιωτικών σταθμών άνεσης». Ο τότε πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Kίτσι Μιγιάζαβα, δρομολόγησε άμεσα δύο επίσημες έρευνες για το θέμα.

Στις 4 Αυγούστου 1993, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου, Γιοχέι Κόνο, έκανε μια δήλωση μετά την ολοκλήρωση των κυβερνητικών ερευνών σύμφωνα με την οποία, ο ιαπωνικός αυτοκρατορικός στρατός είχε εξαναγκάσει γυναίκες να εργάζονται σε στρατιωτικούς οίκους ανοχής κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου. Η ιαπωνική κυβέρνηση, αρχικά, αρνήθηκε ότι οι γυναίκες είχαν εξαναγκαστεί, ωστόσο με επίσημη δήλωση του Κόνο, αποδέχτηκε ότι:

         1.  Ο τότε ιαπωνικός στρατός συμμετείχε, άμεσα ή έμμεσα, στη δημιουργία και διαχείριση των «σταθμών ανακούφισης».

     2.  Η στρατολόγηση των «γυναικών ανακούφισης» διεξήχθη κυρίως από ιδιωτικούς υπαλλήλους που ενήργησαν ανταποκρινόμενοι στο αίτημα του στρατού.

     3. Σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες στρατολογήθηκαν παρά τη θέλησή τους, με εξαναγκασμό, εξαπάτηση, κ.λπ.

           4.   Κατά καιρούς, διοικητικό/στρατιωτικό προσωπικό συμμετείχε άμεσα στις προσλήψεις.

           5.    Ζούσαν στη μιζέρια σε «σταθμούς ανακούφισης» κάτω από συνθήκες εξαναγκασμού.

     Ξεκίνησε ένα παγκόσμιο κίνημα για την απόδοση δικαιοσύνης. Η πεταλούδα έγινε το σύμβολο του κινήματος των γυναικών αυτών. Μια από αυτές, η Ναρίτσκα, αρχίζει να κλαίει καθώς σκέφτεται την παιδική της ηλικία στις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου. «Αν μπορούσα να εμποδίσω τον ήλιο να δύσει, θα το έκανα, γιατί όποτε έπεφτε η νύχτα, άρχιζαν να μας βιάζουν». Ήταν 12 ετών τότε.

     Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία: «Οι περισσότερες γυναίκες είχαν απαχθεί ή παραπλανηθεί ή ακόμη και αγοραστεί ενώ, συχνά, αναφέρονταν σε αυτές και τις «υπηρεσίες» που με την επιβολή βίας προσέφεραν στους Ιάπωνες στρατιώτες, ως «γυναίκες ανακούφισης» ή «γυναίκες αναψυχής» […] Γυναίκες και κορίτσια- μικρότερα κατά κύριο λόγο των 20 ετών- κρατούνταν για μήνες ή και χρόνια. Πολλές δε από αυτές, αν όχι οι περισσότερες, είχαν σε αυτά τα κέντρα, την πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία [...] Μετά τον πόλεμο, υπέφεραν από  διαταραχή μετατραυματικού στρες, σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες και κατεστραμμένα αναπαραγωγικά συστήματα. Πολλές αντιμετωπίστηκαν ως παρίες, τις οποίες απέφευγαν οι ίδιες οι οικογένειές τους.»

     Οι «σταθμοί ανακούφισης» βρίσκονταν σε όλη την επικράτεια της Ιαπωνίας και στα κατεχόμενα μέρη και υπολογίζονται πάνω από τριακόσιοι. Οι γυναίκες εκεί βιάζονταν καθημερινά από δέκα έως πενήντα φορές, για χρόνια, ενώ υπέμεναν σεξουαλικά βασανιστήρια, σωματική κακοποίηση, ασιτία, απειλές θανάτου, αναγκαστικές αμβλώσεις και στείρωση. Σύμφωνα με διάφορες αναφορές -ιδίως μια μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη που δημοσιεύθηκε το 1996- πολλές από τις γυναίκες παρηγοριάς εκτελέστηκαν στο τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου. Περίπου 75% υπολογίζεται ότι απεβίωσαν κατά τη διάρκεια της ομηρίας τους.

   Το 1995, η ιαπωνική κυβέρνηση ίδρυσε το ‘Ταμείο Ασιατισσών Γυναικών’ ως προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος. Ωστόσο, το ταμείο χρηματοδοτήθηκε από δωρεές ιδιωτών, όχι κρατικά χρήματα. Η τελευταία αποζημίωση δόθηκε τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και το Ταμείο έκλεισε οριστικά το 2007. Ήταν το έτος της πρώτης θητείας του πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε, ο οποίος δήλωσε ότι, πάραυτα, δεν υπήρχαν στοιχεία εξαναγκασμού των γυναικών αυτών, για να ανακαλέσει, βέβαια, αργότερα. Στις 15 Μαΐου 2013, στη δεύτερη θητεία του, επανατοποθετήθηκε δημόσια εκ μέρους της Κυβέρνησης. 

     Ακολούθησε, σύντομα, μια επίσημη δήλωση της Κυβέρνησης της Ιαπωνίας στις 6 Νοεμβρίου 2013:

   «Λόγω της πρόσφατης προσοχής σε θέματα που αφορούν στην ιστορία, συμπεριλαμβανομένων των «γυναικών ανακούφισης», θα θέλαμε να επαναλάβουμε τις απόψεις της Ιαπωνικής Κυβέρνησης για αυτά τα θέματα ως εξής:                                          

    Η Ιαπωνία έχει βαθιά συνείδηση της ευθύνης της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και θεωρεί ότι είναι πραγματικά σημαντικό να αντιμετωπίσει ειλικρινά το παρελθόν. Σε διάφορες περιπτώσεις, η Ιαπωνία έχει εκφράσει ξεκάθαρα αισθήματα τύψεων και συγγνώμης και την αποφασιστικότητά της να διασφαλίσει ότι μια τέτοια ατυχής ιστορία δεν θα επαναληφθεί ποτέ, όπως φαίνεται στη δήλωση του τότε πρωθυπουργού, στις 15 Αυγούστου 1995. Αυτό αντανακλά, πλήρως, τα συναισθήματα του υπουργικού συμβουλίου του Άμπε και ολόκληρη η θέση που σκιαγραφήθηκε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις υιοθετείται από το υπουργικό συμβούλιο του Άμπε.

   Ο Πρωθυπουργός Άμπε και οι προκάτοχοί του δηλώνουν την αμέριστη συμπάθεια και ευαισθησία προς τις γυναίκες που βίωσαν αμέτρητο πόνο και ταλαιπωρία ως «γυναίκες ανακούφισης». Η Ιαπωνία έχει εκφράσει την ειλικρινή της συγγνώμη και μεταμέλεια σε όλες αυτές τις γυναίκες, σε διάφορες περιπτώσεις, όπως η δήλωση του Γενικού Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου Γιοχέι Κόνο το 1993.

    Η Ιαπωνία θεωρεί τις γειτονικές της χώρες, δηλαδή τη Δημοκρατία της Κορέας, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, σημαντικούς γείτονες. Ο πρωθυπουργός Άμπε αποδίδει πολύ μεγάλη αξία στις σχέσεις με αυτές τις χώρες και σκοπεύει να καταβάλει περαιτέρω προσπάθειες για την ενίσχυση των δεσμών, καθώς και να συνεισφέρει στην ειρήνη και την ευημερία της περιοχής.

     Αναγνωρίζοντας ότι το ζήτημα των «γυναικών ανακούφισης» ήταν μια σοβαρή προσβολή της τιμής και της αξιοπρέπειας μεγάλου αριθμού γυναικών, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας, μαζί με τον λαό της Ιαπωνίας, συζήτησαν σοβαρά τι θα μπορούσε να γίνει για να εκφραστεί η ειλικρινής τους συγγνώμη και μεταμέλεια. Ως εκ τούτου, ιδρύθηκε στις 19 Ιουλίου 1995 το ‘Ταμείο Ασιατισσών Γυναικών’ για να επεκτείνει την αποζημίωση από τον ιαπωνικό λαό στις πρώην «γυναίκες ανακούφισης». Συγκεκριμένα, το Ταμείο παρείχε αποζημιώσεις σε πρώην «γυναίκες ανακούφισης» στη Δημοκρατία της Κορέας, στις Φιλιππίνες και στην Ταϊβάν που επιθυμούσαν να τις λάβουν. Επιπλέον, παρείχε κεφάλαια για ιατρική υποστήριξη και πρόνοια σε αυτές τις χώρες, οικονομική υποστήριξη για την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων για τη φροντίδα ηλικιωμένων στην Ινδονησία και οικονομική υποστήριξη για το πρόγραμμα πρόνοιας, το οποίο βοηθά στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης όσων υπέφεραν από ανίατη φυσική κατάσταση και ψυχολογικές πληγές κατά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο στην Ολλανδία. Επιπλέον, όταν παρασχέθηκαν τα χρήματα της αποζημίωσης, οι αντίστοιχοι πρωθυπουργοί (εξ ονόματος της κυβέρνησης) έστειλαν μια προσωπικά υπογεγραμμένη επιστολή, εκφράζοντας συγνώμη και μεταμέλεια, απευθείας, στην καθεμία πρώην «γυναίκα ανακούφισης» ως μια άνευ προηγουμένου έκφραση ειλικρινούς μεταμέλειας.

    Σε όλη την ιστορία, η αξιοπρέπεια των γυναικών και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα έχουν συχνά παραβιαστεί κατά τη διάρκεια των πολλών πολέμων του παρελθόντος. Η κυβέρνηση της Ιαπωνίας αποδίδει ύψιστη σημασία και δεσμεύεται να κάνει ό,τι μπορεί για να διασφαλίσει ότι ο 21ος αιώνας θα είναι απαλλαγμένος από περαιτέρω παραβιάσεις της γυναικείας αξιοπρέπειας και των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.»

     Το 2018, η κυβέρνηση της Ν. Κορέας ακύρωσε τη συμφωνία  λέγοντας ότι δεν αντικατοπτρίζει τις επιθυμίες των επιζώντων γυναικών ή τη δύναμη του αισθήματος περί δικαίου  του λαού της Ν. Κορέας. Τα τελευταία 30 χρόνια, επιζώσες από την Κορέα, την Ταϊβάν, τις Φιλιππίνες, την Κίνα και την Ολλανδία (είχαν απαχθεί και ολλανδικής καταγωγής γυναίκες στην Ινδονησία) καταθέτουν αγωγές κατά της ιαπωνικής κυβέρνησης. Η Ιαπωνία ισχυρίζεται ότι οι μεταπολεμικές αξιώσεις είχαν διευθετηθεί με τη Διεθνή Συνθήκη Ειρήνης του Σαν Φρανσίσκο το 1951. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 11, οι Ιάπωνες αποδέχονταν τις αποφάσεις του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου για την Άπω Ανατολή καθώς και άλλων Συμμαχικών Δικαστηρίων Εγκλημάτων Πολέμου και όφειλαν να διαθέσουν αποζημιώσεις σε συμμαχικά έθνη και πρώην αιχμαλώτους του Β’ παγκόσμιου πολέμου. Επίσης, επικαλείται τη διμερή συμφωνία του 1965 ανάμεσα στα δυο κράτη σύμφωνα με την οποία, η Ιαπωνία παραχώρησε το ποσό των οκτακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων με τη μορφή επιδοτήσεων και ευνοϊκών δανείων για την οριστική διευθέτηση του ζητήματος των αποζημιώσεων.

     Το 2019 ξέσπασε εμπορικός και οικονομικός πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών. Πρόσφατα, σε μια προσπάθεια επίλυσης του θέματος ο υπουργός εξωτερικών της Ν. Κορέας,  Παρκ Τζιν, ανακοίνωσε τη δημιουργία ιδρύματος της Ν. Κορέας για την αποζημίωση των θυμάτων και των οικογενειών τους, χωρίς την άμεση ιαπωνική εμπλοκή. Η πρωτοβουλία του, χαιρετίστηκε από την Ιαπωνία.

 

Σοφία Ξυγαλά

(Καθηγήτρια Φ. Αγωγής ΤΕΦΑΑ, σύμβουλος ψυχικής υγείας)

 

ΠΗΓΕΣ

• C. Sarah Soh: The Comfort Women: Sexual Violence and Postcolonial Memory in Korea and Japan. Editions University of Chicago Press; 2009
• Jeewon Lee, Young-Sook Kwak, Yoon-Jung Kim, Eun-Ji Kim, E Jin Park, Yunmi Shin, Bun-Hee Lee, So Hee Lee, Hee Yeon Jung, Inseon Lee, Jung Im Hwang, Dongsik Kim, and Soyoung Irene Lee : Psychiatric Sequelae of Former “Comfort Women,” Survivors of the Japanese Military Sexual Slavery during World War II.                  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5912496/
•  Ministry of foreign affairs in Japan: The views of the Government of Japan on issues of history including “comfort women”. https://www.mofa.go.jp/policy/page3e_000118.html
•  Peipei Qiu: Chinese Comfort Women: Testimonies from Imperial Japan's Sex Slaves. Editions Oxford University Press; 2014.
• Yoshiaki Yoshimi: Comfort Women. Editions Columbia University Press; 2002.

      (Πρώτη δημοσίευση ΠΟΠΤ)