ΓΙΑΤΙ ΑΣΧΟΛΟΥΜΑΣΤΕ ΜΕ TON AΘΛΗΤΙΣΜΟ; MΙΑ ΨΥΧOΔΥΝΑΜΙΚΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ

Στην ψυχανάλυση, οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ψυχικοί μηχανισμοί που υποκινούν και καθορίζουν τις πράξεις των ανθρώπων, των ενηλίκων και ολόκληρη τη ζωή τους, δυστυχώς ή ευτυχώς, τις περισσότερες φορές. Δεν είναι απαραιτήτως κακοί, υπάρχουν υψηλότεροι και πρωτόγονοι αμυντικοί μηχανισμοί και όπως λέει και το όνομά τους, καταφεύγει κανείς σε αυτούς για να βρει ισορροπίες… Χρησιμοποιούνται από όλους τους ανθρώπους γιατί προκαλούν εσωτερική ανακούφιση και είναι ασυνείδητοι τις περισσότερες φορές. Κάθε ασυνείδητη σύγκρουση, είναι μια ψυχική πάλη που ξεκινά από την ταυτόχρονη εμφάνιση αντιτιθέμενων ή ασυμβίβαστων παρορμήσεων και ενορμήσεων, που ξεκινούν από την παιδική ηλικία και δεν έχουν λυθεί. Σύμφωνα με τον Freud, επηρεάζονται από τα γεγονότα της παιδικής μας ηλικίας. Συγκεκριμένες ορμές και συγκρούσεις προσλαμβάνουν μια ιδιαίτερη σημασία και είναι δυνατόν να κατευθύνονται δημιουργικά προς άλλες χρήσιμες δραστηριότητες. Τρεις εξ’ αυτών, η μετουσίωση, η αναπλήρωση και η ταύτιση, θα μας απασχολήσουν στo παρόν άρθρο.

Η μετουσίωση είναι ένας περισσότερο προσαρμοστικός και ώριμος από άλλους αμυντικούς μηχανισμούς. Θεωρείται μάλλον ο υγιέστερος τρόπος επίλυσης των ψυχικών προβλημάτων, γιατί ενθαρρύνει μια συμπεριφορά μάλλον θετική προς την κοινωνία και εκτονώνει την εσωτερική παρόρμηση, βοηθώντας το άτομο να διατηρήσει την ομοιόστασή του, την ψυχική του ισορροπία. Μετουσίωση ονόμασε αρχικά ο Freud την έκφραση των παρορμήσεων σεξουαλικής και βιολογικής προέλευσης, οι οποίες περιλάμβαναν τις ορμές του ατόμου να θηλάζει, να δαγκώνει, να μάχεται, να συνουσιάζεται, να προστατεύει τα μικρά του κλπ., με τρόπο που ήταν κοινωνικά αποδεκτός και εκφραζόταν μέσω των τεχνών και δραστηριοτήτων με ιδιαίτερη κοινωνική καταξίωση. Για παράδειγμα, ο Freud θα έλεγε ότι ένας ενασχολούμενος με τον αθλητισμό, μετουσιώνει την επιθετικότητά του, την ανάγκη του να αγωνιστεί και να κατατροπώσει τους εχθρούς του.

Στην αναπλήρωση, έναν μηχανισμό με τον οποίο ασχολήθηκε ο Adler, το άτομο προσπαθεί να επανορθώσει, δηλαδή να αναπληρώσει μια φανταστική ή πραγματική σωματική ανεπάρκεια, αδυναμία ή ελάττωμα, υπερτονίζοντας ένα περισσότερο επιθυμητό χαρακτηριστικό ή μια πιο προσιτή δεξιότητα. Αποτελεί τον κατεξοχήν μηχανισμό για την αντιμετώπιση των αισθημάτων μειονεξίας. Για παράδειγμα, ένας φοβικός άνθρωπος, ανασφαλής, μπορεί μέσω των αθλημάτων και της ενασχόλησής του με την προπονητική, να γίνει ριψοκίνδυνος, ή και δεσποτικός με τους άλλους, αλλά και θαρραλέος και ευγενικός.

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά, που ακολουθούν τα χνάρια του αθλητισμού; Συνήθως, συμμορφώνονται με την επιθυμία των «σημαντικών άλλων» στη ζωή τους,  για να γίνουν αποδεκτοί από τους ίδιους ή ταυτιζόμενοι με αυτούς, επιθυμούν να γίνουν όμοιοι με το πρότυπό τους. Αυτός είναι και ο βασικότερος λόγος που συναντά κανείς πολλά παιδιά, τα οποία ακολουθούν τα χνάρια των γονιών τους, στον αθλητισμό. Σ’ αυτή την περίπτωση λέμε πως λειτουργεί ο αμυντικός μηχανισμός της ταύτισης και πρόκειται για μια φυσιολογική διάσταση της ψυχικής εξέλιξης. Στην ψυχανάλυση, ο όρος δηλώνει ένα ώριμο επίπεδο, συνειδητής αλλά και ασυνείδητης τάσης του ατόμου να γίνει ένα άλλο πρόσωπο. Ειδικά, ο θάνατος ή η απώλεια, εντείνουν συνήθως στο άτομο τη διεργασία της ταύτισης με το απόν αντικείμενο αγάπης και με εκείνους που το αντικαθιστούν στο συναισθηματικό του κόσμο. Η ανάγκη  των εφήβων να βρουν ήρωες, οι οποίοι θα  αποτελέσουν τα πρότυπα στην προσπάθειά τους να επιλύσουν τις πολύπλοκες απαιτήσεις της ενήλικης ζωής και να βρουν διέξοδο από το άγχος και το φόβο που προκαλούν εσωτερική ανασφάλεια, είναι ένα γλαφυρό παράδειγμα της πολυδιάστατης χρησιμότητας αυτού του αμυντικού μηχανισμού.

 Σοφία Ξυγαλά

(Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας)

ΠΗΓΕΣ

L. Lablanche – J.B. Pontalis: Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης, εκδ. Κέδρος.

N. McWilliams: Ψυχαναλυτική Διάγνωση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα.

Α. Χουντουμάδη-Λ. Πατεράκη: Λεξικό Ψυχολογίας, εκδ. Τόπος.



                                                                                            (Πρώτη δημοσίευση στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών)