ΜΠΟΡΟΥME NA ΝΙΚΗΣΟΥME ΤΟ ΣΤΡΕΣ;

«Η ζωή, έτσι όπως είναι το φορτίο της, είναι για μας δύσκολη, σημαίνει πάρα πολύ πόνο, απογοητεύσεις, άλυτα προβλήματα». H φράση αυτή γράφτηκε από τον μεγάλο ψυχαναλυτή Ζίγκμουντ Φρόιντ στο περίφημο δοκίμιο του «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», το οποίο δημοσιεύτηκε σχεδόν ένα αιώνα πριν, το 1930. Σ’ αυτό το δοκίμιο, ο πατέρας της ψυχανάλυσης αναλύει με εύγλωττο τρόπο πώς ο σύγχρονος πολιτισμός, που επιβάλει έναν ανταγωνισμό απαιτήσεων και περιορισμών δημιουργεί συγκρούσεις στον σύγχρονο άνθρωπο και προκαλεί ψυχολογικά προβλήματα και παρότι ευγνώμον για τα καλά που προσφέρουν στην ανθρωπότητα οι οργανωμένες κοινωνίες, δεν ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξος για την πορεία της… «Η κοινωνία», έρχεται να συμπληρώσει ο έλληνας ψυχίατρος Ματθαίος Γιωσαφάτ, «προκειμένου να παρηγορήσει τον άνθρωπο, δημιουργεί αυταπάτες (θρησκείες, πολιτικές  ιδεολογίες, κλπ.) οι οποίες οδηγούν σχεδόν πάντα σε ματαιώσεις και απογοητεύσεις».

Πριν συνεχίσω, νιώθω την ανάγκη να απενοχοποιήσω όλους όσους αισθάνονται το βάρος του «είσαι αγχώδης». Θεωρώ πως είναι απολύτως φυσιολογικό να έχουμε άγχος, δεν αποτελεί προσωπικό μας λάθος ή δυσλειτουργία. Είναι απολύτως φυσιολογικό να μην ελκύει κάποιους από εμάς η στάση ζωής «think positive» και να εκνευριζόμαστε όταν ακούμε τη φράση «όλα θα πάνε καλά» ή «μην αγχώνεσαι». Βλέπετε, ακόμη και για το άγχος που μας προκαλεί η ίδια η κοινωνία, μας ενοχοποιεί. Ο αγχωμένος άνθρωπος θεωρείται αδύναμος, προβληματικός και συχνά ανόητος.

 Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, το σύστημα του στρες είναι αυτό που μας βοηθάει να επιβιώσουμε αλλά επίσης μας προκαλεί και ασθένειες. Στα πρωτεύοντα θηλαστικά η διέγερση του συστήματος από γεγονότα/συμβάντα προκαλεί έντονα συναισθήματα, παράγει στα επινεφρίδια τις ορμόνες του στρες (κορτιζόλη, αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη) και διεγείρει το νευρικό σύστημα, αναδύοντας το δίλημμα: μάχη ή φυγή (fight or flight), αν υπάρχει απειλή. Το σύντομο στρες (eustress), πολλές φορές, είναι δημιουργικό, ψυχαγωγικό και μας συναρπάζει, όσο οξύ κι αν είναι. Καθώς είναι περιορισμένης διάρκειας δεν είναι βλαπτικό αλλά αντιθέτως ευεργετικό για την υγεία. Όταν, όμως, η έκκριση των ορμονών αυτών είναι ατέρμονη και μακρόχρονη προκαλούνται αλλαγές σε σώμα, εγκέφαλο και φλεγμονές που οδηγούν σε ψυχοσωματικές εκδηλώσεις οι οποίες γεννούν τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα, τα αποκαλούμενα μεταβολικά νοσήματα (παχυσαρκία, διαβήτης τύπου ΙΙ, δυσλιπιδεμία, υψηλή χοληστερόλη, υπέρταση). Τότε μιλούμε για το χρόνιο στρες που προκαλεί άγχος, ένα συναίσθημα παθολογικό. Μας δίνει, ωστόσο, ένα χρήσιμο μήνυμα: «άλλαξε τρόπο ζωής». Ενδεικτικά αναφέρω πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής εκθέτει τον μέσο άνθρωπο σε ήπιο προς μέτριο χρόνιο στρες.

Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει πως το στρες ασκεί τεράστια επίδραση στην επιγενετική ρύθμιση του DNA από την εμβρυική έως και την νεανική ηλικία (25 έτη) καθώς ο εγκέφαλος υφίσταται μεγάλες αλλαγές. Σημαντικές περιοχές του νεοεγκεφάλου όπου θα εδράζουν πλέον η σκέψη, η λογική, η ενσυναίσθηση, η αγάπη, η κοινωνική και ηθική συνείδηση, οι αξίες, το αίσθημα δικαίου, αναπτύσσονται στην πρώτη παιδική ηλικία (2-6 έτη). Σήμερα, επίσης, ξέρουμε με βεβαιότητα πως ο ασφαλής δεσμός ενός βρέφους με τον φροντιστή του δημιουργεί έναν άνθρωπο με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και λιγότερο άγχος.

Τα καλά νέα είναι ότι το χρόνιο στρες μπορεί να αντιμετωπιστεί. Δεδομένου ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί από τη ζωή μας, η αποφόρτιση είναι το πρώτο εργαλείο αντιμετώπισής του. Ενασχολήσεις που δημιουργούν ευχάριστα συναισθήματα, βοηθούν τον οργανισμό μας να θεραπεύσει τις φλεγμονές που προκαλεί το σύστημα του στρες. Μια οργανωμένη ρουτίνα στην οποία θα εντάξει ο καθένας παράγοντες επιβράβευσης και θετικών συναισθημάτων (χαρά, ικανοποίηση, ενδιαφέρον, αγάπη) γεμίζει τις άδειες μπαταρίες. Συνεπακόλουθα, μια σωστή διατροφή, τεχνικές που ηρεμούν, ένα τακτικό πρόγραμμα σωματικής δραστηριότητας, επένδυση στις διαπροσωπικές σχέσεις, η βοήθεια ενός ειδικού (ψυχολόγου) ή ακόμα και η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή-μπλοκάρει τις φλεγμονές που προκαλεί το σύστημα του στρες, ας μην την δαιμονοποιούμε- αποτελούν τα βασικά εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να χτίσουμε το τοίχος της προστασίας μας. Προσθέστε σ’ αυτά και το καλό ωράριο ύπνου. Ακολουθώντας τον κιρκαδικό ρυθμό, οι ορμόνες του στρες ελαττώνονται τη νύχτα βοηθώντας τον οργανισμό να κάνει τις απαραίτητες επιδιορθώσεις. Οφείλουμε να κάνουμε προτεραιότητά μας ένα κύκλο συνεχούς νυχτερινού ύπνου το λιγότερο 7 ωρών. Τα ξημερώματα γνωρίζουμε πως τα επίπεδα των ορμονών του στρες αρχίζουν να ανεβαίνουν.

Σοφία Ξυγαλά

(καθηγήτρια φυσικής αγωγής, σύμβουλος ψυχικής υγείας)

 ΠΗΓΕΣ

E. Blackburn & E. Epel, Τα τελομερή η ασπίδα του Dna για υγεία και μακροζωία, εκδ. Πατάκη

Μαρία Παυλάτου, MD, PhD, Το Σύστημα του Στρες 

Ζίγκμουντ Φρόιντ, Ο Πολιτισμός πηγή δυστυχίας, εκδ. Μίνωας

Α. Κ. Χαρώνης, MD, Εύ ζην-Holobiont, εκδ. Ενάλιος

Γεώργιος Π. Χρούσος, Οι επιπτώσεις του μακροχρόνιου στρες 

(Πρώτη δημοσίευση στον ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΟΔΗΓΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ)